Mada ya
Kwanza. Utangulizi wa Pitio la Agano la Kale.
Malengo ya mada.
Baada ya kumaliza mada hii
mwanafunzi ataweza:
· Kueleza maana ya Agano.
· Kueleza maana ya Biblia
· Kueleza maana ya Agano la Kale
· Kueleza maana ya Pitio la Agano la Kale.
· Kutambua mpangilio wa vitabu katika Biblia ya kiebrania
(Agano la kale).
· Kutambua muundo wa Agano la Kale katika Biblia yetu ya
Kiswahili na Kiingereza.
· Kueleza kwanini wakristo wanasoma Agano la Kale.
· Kueleza Sababu za kujifunza Kozi ya Pitio la Agano la kale.
· Kulinganisha na kulinganua kati ya Agano la Kale na agano
Jipya.
I. Utangulizi .
Somo
hili linachunguza Agano la kale kwa ujumla
tu. Halilengi kujifunza kila kitu kinachotajwa katika Agsno la Kale,
bali ninafanya mapitio tu na kutoa mtazamo wa jumla wa kila kitabu na mtazamo wa jumla wa Agano la kale.
Lengo
la kozi hii ni kutoa mwanga na msingi
kwa mwanafunzi juu ya Agano la Kale na kumjengea mwanafunzi uwezo na
msingi mzuri wa kulielewa Agano la
Kale na kutambua uhusiano uliopo kati ya
Agano la Kale na Agano Jipya.
Katika
kozi hii mwanafunzi atajifunza kila kitabu cha agano la kale kwa muhtasdasri tu
kwa kutazama muuundo wa kitabu, mtindo, mafundisho makuu, matukio makuu na, mwandishi, mwaka wa
kuandikwa,watu mashuhuri, mitajo ya
Kristo na mistari ya kiini cha kila
kitabu.
Kozi
hii imegawanya katika sehemu tatu ili
kurahisisha ujifunzaji na ufundishaji. Lakini kimsingi ni kozi moja.
Kila
sehemu ya kozi hii itafundishwa kwa wiki moja.
II. Umuhimu wa kujifunza pitio la Agano la kale.
1. Linatupa ufahamu juu ya historia ya mwanadamu tangu uumbaji
mpaka sasa.
2. Linatupa ujasili wa kusimama na kuitetea imani bila
kuteteleka kama walivyofany watakatifu wa Agano la Kale.
3. Kupitia Kozi hii tunatambua kwamba Mungu wa Agano la Kale
ndiye yeye Yule wa Agano Jipya.
4. Tunajengewa msingi mzuri wa kuifahamu thiolojia ya Agano la
Kale.
5. Tunatambu ya kwamba wokovu kwa neema kwa njia ya imani umekuwa daima ndiyo njia ya pekee ya kuwa na mahusiano na ushirika na
Mungu.
6. Tunatambua ya kwamba
kutembea kwa imani kumekuwa daima ndiyo njia pekee ya kumpendeza Mungu.
III. Ufafanuzi wa Istilahi.
Katika
kipengele hiki tutafafanua baadhi ya
Istilahi mbalimbali kama zitakavyotumika katika kozi hii ya Pitio la Agano la
Kale na kama zilivyotumika katika Biblia na elimu ya thiolojia kwa ujmla.
Biblia. Ni neno la Mungu lililo katika
maandishi. Bibblia pia ni kitabu cha mawazo na matendo ya Mungu.Biblia pia
inaweza kufafanuliwa kama mkusanyiko wa maandiko matakatifu yaliyoandikwa
katika vipindi mbalimbali vya historia ya mwanadamu na watu walioongozwa na
Roho mtakatifu kuandika.2Pet 1:19-21. 2Tim 2:15-17.
Neno
la Mungu pia hujulikana kama maandiko. Neno
maandiko ni neno la kilatini ambalo humaanisha maandishi. Wakati neno
maandiko linapokuwa limetumika na kuwa na helufi kubwa mwanzoni mara nyingi
humaanisha maandiko matakatifu yaani Biblia.
Maana ya Agano. Neno agano linatokana na neno la
kiebrania Berith lenye maana ya
mapatano, makubaliano au mkataba unaofanywa baina ya pande mbili.
Neno
hili Agano kwa Kiyunani ni Diatheke lenye
maana ya urithi au wosia.
Kwa hiyo tunaweza kusema agano ni mapatano
maalumu yanayounganisha watu wa pande mbili pamoja.
Neno Agano la
Kale Hulenga hasa kwenye Agano la Musa ambalo Mungu alifanya na wana wa
Israeli katika mlima Sinai Baada ya kutoka Misri lakini kabla ya kuingia kwenye nchi ya
ahadi. Kut 20-24. Kum 28-30, Yer31:32 Gal 3:6-26, Ebr 9:15-22.
Vitabu 39 vya kwanza katika Bibli vinaitwa Agano
La Kale.
AGANO maana yake ni mapatano au makubaliano kati ya watu.
Sehemu ya kwanza ya Biblia inaitwa "AGANO LA KALE" kwa sababu
inaeleza habari ya agano (mapatano) kati ya Mungu na wanadamu wa kale.
Pia
Agano la Kale ni maelezo ya Kikristo ya
vitabu vilivyotolewa na Mungu kwa watu wa kiyahudi na ambayo yanahusika na
Agano la kale ambalo Mungu aliwapa Waisraeli
kwa kupitia kwa Musa kwenye mlima Sinai.
Agano
la kale ni zaidi ya sheria, hutoac taarifa na historia ya elimu ya kithiolojia
yaw a agano la Mungu kulingana na mpango
wake wa wokovusi kwa wayahudi pekee bali pia na kwa watu wa mataifa.
Hivyo
twaweza kuhitimisha kwa kusema kwamba
Agano la kale humaanisha vitabu vyote vilivyo katika Biblia vilivyoandikwa
kabla ya kuzaliwa Bwana wetu Yesu Kristo. Au ni maandiko matakatifu
yaliyoandikwa kabla ya kuzaliwa kwa Masihi
yaani Bwana wetu Yesu Kristo.
IV.
Muhtasari.
1.
Agano la kale liliandikwa kwa muda
wa kama miaka1000. Hivi.
2.
Liliandikwa kama na waandishi kama 30 chini ya uongozi wa Roho mtakatifu kama
mwandishi mkuu.
3.
Lina jumla ya vitabu 39.
4.
Agano la kale liliandikwa hasa kwa
kiebrania na sehemu chache sana ziliandikwa kwa kiaramu.
5.
Maandiko matakatifu ya asili yalinakiliwa kwa uangalifu na kwa ustadi sana kwa mkono na waandishi wa kiyahudi na kisha
yakapokelewa toka kizazi hata kizazi.
6.
Wakati Bwana Yesu alipokuja
ulimwenguni alikuta Agano la kale
limekkwisha kukamilika na kuwa kitabu
kimoja chenye vitabu 24 kwa kiyahudi,
tulivyonavyo leo ambavyo ni sawa na vitabu 39 katika Biblia yetu vya
Agano la Kale.
7.
Tafsriri ya kwanza ya Agano la kale ya kiyahudi ilikuwa kwa lugha ya kiyunani ambayo iliitwa
Septuaginta (LXX). Iliitwa hivyo kwa
sababu tafsiri hiyo ilifanywa na watu sabini. Na tafsriri hiyo
ilikamilika mnano mwaka 250 K.K.
8.
Tafsri ya pili ambayo ilikuwa muhimu
ni ile ya kilatini iliyojulikana kama “
Latin vulgate “ (383-450 BK). Biblia hii ndiyo iliyokuwa Biblia ya Kikristo
iliyotambuliwa kwa muda wa miaka elfu
moja.
9.
Tafsiri ya kwanza kwa lugha ya
Kiingereza ilifanywa mnamo mwaka 1384
na John Wicliff, na kufuatiwa na lie iliyoruhusiwa na mfame James manamo mwaka
1611. Tafsiri hii ndiyo tafsiri ya mwanzo kabisa ya karibu tafsiri zetu zote za kisasa.
10.
Nakala zilizopatikana kule Kumlani
pwani ya Bahari mfu (Dead sea.) mnamo mwaka 1947 zilithibitisha usahihi na muunganisho wa vitabu vyote pamoja vya
Agano la Kale kama tulivyo na kitabu hicho hivi leo.
11.
Kitabu cha Agano la Kale kimelindwa
na kuhifadhiwa kiajabu na Mungu baba kwa muda wa zaidi ya miaka elfu tatu.
V.
Mpangilio wa vitabu katika Biblia ya Kiebrania.
SHERIA
|
MANABII
|
MAANDIKO.
|
Mwanzo
Kutoka
Mambo
ya walawi
Hesabu
Kumbukumbu
la torati.
|
Wa
kwanza
Yoshua
Waamuzi
Samweli
(vitabu 2)
Wafalme(vitabu
2)
Waliofuata.
Isaya
Yeremia
Ezekieli
Manabii
wadogo 12.
|
Ushairi.
Zaburi
Mithali
Ayubu.
Magombo matano.
Wimbo wa Solomoni (Ulio bora).
Ruthu
Maombolezo
Mhubiri
Esta.
Historia.
Danieli
Ezra-Nehemia.
Mambo
ya nyakati
(vitabu 2)
|
· Utaratibu huu wa mapangilio wa
vitabu wa kiebrania ndio Yesu
Alioutumia.
Luka 24”27.
“Kisha akawaambia, haya ndiyo maneno
yangu niliyowaambia nilipokuwa nikali
pamoja nanyi, yakwamba nilazima yatimizwe yote niliyoandikiwa katika Torati
ya Musa, , na katika Manabii, na
katika Zaburi”
Wayahudi wakati wa Yesu walikuwa na vitabu vyote tunavyoviita sasa
Agano la kale. Hiyo ndiyo Biblia ya Kiyahudi. Lakini wanapoviweka vitabu hivi
katika utaratibu wao na mpanglio, waliviweka katika makundi matatu.
Kundi
la kwanza liliitwa Sheria au Torati, ambapo
pia liliitwa vitabu vitano vya Musa. Mwanzo hadi Kumbukumbu la torati.
Kundi
la pili liliitwa.Manabii. Kundi hili
waliligawanya katika sehemu mbili ambazo ni:
1. Manabii wa mwanzo
(Yoshua hadi Wafalme)
2. Manabii wa baadae.
(Isaya hadi Malaki isipokuwa Danieli)
Kundi
hili lilihusisha vitabu vya Yoshua hadi
wafalme na Isaya hadi Malaki isipokuwa Danieli.
Kundi la tatu liliitwa Maandiko. Ambayo ni Ayubu
hadi Mithali na Magombo matano(Wimbo uliobora, Ruth, Maombolezo, Mhubiri,
Esta.). Ndipo ilifuatiwa na Danieli, Ezra- Nehemia na Mambo ya nyakati.
Nukuu
za Agano jipya zinatoka sehemu zote tatu, 94
kutoka katika vitabu vya sheria, 99
kutoka Manabii na 85 kutoka katika
maandiko.
“Tangu damu ya Habili hata damu ya
Zekaria….( Luka 11:51 ).
· Kifo cha Habili, hii
inawakilisha kitabu cha kwanza katika Biblia ya kiebrania
( Mwanzo 4:8 ) Ambacho ni Mwanzo.
· Kifo cha Zekaria hii huwakilisha
kitabu cha mwisho katika Biblia ya kiebrania (Nya 24:20) ambacho ni Mambo ya nyakati.
Hivyo
basi Yesu Kristo Bwana wetu alilitambua Agano la Kale lote kama Neno la Mungu.
VI.Muundo
wa Agano la kale katika Biblia yetu.
I. Sheria.
|
II. Historia.
|
Iii.Ushairi.
|
IV. Manabii.
|
1.
Mwanzo
2.
Kutoka
3.Mambo
ya walawi
4.
Hesabu
5.
Kummbukumbu la torati.
Jumla vitabu 5
|
1.
Yoshua
2.
Waamuzi
3 .Ruthu
4
. 1 Samweli
5.
2.Samweli
6.
1Wafalme
7.
2Wafalme wa pili
8.
1 Mambo ya nyakati
9.
2 mambo ya nyakati
10.
Ezra
11.
Nehemia
12 Esta
Jumla vitabu 12.
|
1.
Ayubu
2.
Zaburi
3.
Mithali
4.
Mhubiri
5.
Wimbo uliobora.
|
1. Isaya
2.
Yeremia
3.Maombolezo
4.ezekieli
5.
Danieli
6.
Hosea
7.
Yoeli
8.
Amosi
9.Obadia
10.
Yona
11.
Mika
12.Nahumu
13.
Habakuki
14.
Sefania
Hagai.
Zekaria
Malaki
Jumla vitabu 17
|
Jambo la kukumbuka hapa ni kwamba mpangilio wa vitabu katika Biblia
yetu na ile ya kiebrania ni tofauti na
hakuna athali zozote juu ya neno la Mungu kutokana na kutofautiana huko kwa
mpangilio.
VII. Sababu za kusoma Agano la Kale.
1.
Agano jipya limefichwa ndani ya Agano la Kale.
2.
Agano la Kale limefunuliwa ndani ya Agano Jipya.
3.
Kile tulichonacho leo ni matokeo ya kile kilichotokea jana.
4.
Kile tunachofanya leo kinatengeneza hali
ya kesho.
5.
Hatuwezi kulielewa agano jipya bila kujifunza Agano la Kale.
6.
Liliandikwa kwaajili yetu pia.
VIII. Nukuu za Agano la Kale katika
Agano jipya.
1.
Agano jipya lina karibu rejea tofauti 295 toka kwenye Agano la Kale.
2.
Imetumiwa mara 224 kwa njia kama “Imeandikwa au Mungu akasema” na ina jumuisha
karibu mistari tofauti 278 kutoka Agano
la Kale.
3.
Karibu mara 56 waandishi wa Agano la Jipya wanarejea Mungu kama mwanzilishi wa
Agano la Kale.
4.
Kuna nafsi 41 ambazo kwa njia ya utangulizi iko katika wakati uliopo kama “
Asema” sio kama wakati uliopita
kama “alisema”
IX. Tofauti iliyopo kati ya agano la kale na agano jipya.
Kuna tofauti kati ya Agano la Kale
na Agano Jipya, tofauti hizo sio zenye kupingana bali ni zenye kujengana,
kutegemeana na kuathiliana, hivyo ni tofauti zenye maana.
A. Agano la Kale.
Agano
la kale lina sura ya tofauti na Agano jipya katika maeno mbalimbali na tofauti tofauti. Kama ifuatavyo:
1. Sheria ya nje
2. Uhusiano na Mungu pekee kupitia kwa kuhani.
3. Malipo ya dhambi kwa muda
4. Kumjua Mungu kupitia kwa wale wafundishao.
5. Utiifu huonesha imani.
6. Kuhusu watu wote.
7. Kutokuwezeshwa.
8. Wakati wa Agano la kale ulimalizika na kifo cha Bwana Yesu.
9. Umepangwa ili kuonesha mpango wa utakatifu wa Mungu na hali
ya dhambi ya mwanadamu.
B. Agano jipya.
1.
Sheria ya ndani.
2. Uhusiano wa karibu sana na Mungu kibinafsi.
3. Malipo ya dhambi
milele.
4. Kumjua Mungu kupitia Roho mtakatifu aishie ndani yetu na
Neno la Mungu.
5. Imani huoneshwa kwa utiifu.
6. Huhusu mtu mmojammoja.
7. Ushindi kwa nguvu za Roho mtakatifu.
8. Wakati wa Agano Jipya ulianza na kifo cha Bwana Yesu pale
Msalabani.
9. Umepangwa ili kuokoa,huonesha utakatifu wa Mungu katika
Kristo.
X.
Uhusiano uliopo kati ya Agano la Kale na Agano jipya.
Agano la kale lina husiana sana na agano jipya
kwani vyote vina ujumbe mmoja ambao ni ukumbozi na kiini kimoja ambacho ni Yesu
Kristo mwokozi wa ulimwengu. Maagano
hayo yote mawili yanapatana katika mambo yafuatayo.
Agano la kale
Agano Jipya.
Huanzisha Ufunuo wa Mungu Humalizia ufunuo wa
Mungu.
Hutabiri kuwa Yesu ndiye masihi Humwonesha Bwana Yesu
kuwa ndiye Masihi.
Huhitaji imani kwaajili ya wokovu Huhitaji imani kwaajili
ya wokovu.
Huhitaji kuishi kwa imani Huhitaji kuishi
kwa imani.
Hutoa ufahamu kuhusu Mungu na njia
zake Hutoa ufahamu kuhusu Mungu na njia
zake
Agano jipya limefichwa ndani ya Agano la Kale
Agano la Kale limefichuliwa
ndani ya Jipya.
Agano la Kale si kamili bila Agano jipya
Agano Jipya haliwezi kueleweka bila Agano la Kale.
Hivyo
basi twaweza kuhitimisha kwa kusema
kwamba Agano la kale si kamili bila ya
Agano jipya,hutarajia utimizo wake na kumalizikia katika Agano Jipya.
Zoezi.
Katika makundi ya watu watano
watano jadili maswali yafuatayo.
1.
Nakala za kale zilizogunduliwa kule
Kumlani mnamo mwaka 1947 hazina umuhimu wowote katika ukristo na taaluma ya
thiolojia kwa ujumla . Jadili kauli hii kwa hoja madhubuti.
2.
Utofauti wa mpangilio wa vitabu
katika Biblia ya Kiswahili na kiebrania unadhihirisha dhahili kwamba Biblia
yetu imepotoshwa sana. Jadili usemi huu kwa hoja kuntu.
3.
Jadali kauli inayosema kwamba
bila Agano la kale hakuna Agano Jipya.
4.
Eleza umuhimu wa kujifunza Kozi hii
ya Pitio la Agsno la Kale.
5.
Si lazima wakristo kusoma na kufuata
mafudisho ya Agano la kale kwa sabbu
Agano la Kale ni mahususi kwa wayahudi tu na si watu wote. Pinga kauli hii kwa
hoja madhubuti.
6.
Agano la Kale limefafanuliwa ndani
ya Agano jipya. Kubali usemib huu kwa hoja madhubuti.
MADA YA PILI:
PENTATUKI.
Malengo ya mada.
Baada ya kumalza mada hii mwanafun
zi ataweza:
·
Kueleza maana ya Pentatuki.
·
Kueleza maana ya torati.
·
Kufafanua maana ya kila jina la
vitabu vitano vya Musa.
·
Kutaja watu mashuhuri katika kila
kitabu
·
Kueleza matukio makuu katika kila
kitabu
·
Kutaja mitajo ya Kristo katika kila
kitabu
·
Kutaja baadhi ya mafundisho makuu
katika kila kitabu
·
Kutaja mistari ya Msingi katika kila
kitabu N.k
I. Utangulizi.
Katika
mada hii tutatazama vitabu vyote vya Musa kwa muhtasari
Tutachunguza
mwandishi, matukio makuu, watu mashuhuri, muundo, mtindo,mafundhisho makuu,
mitajo ya Kristo na mistari ya msingi au kiini cha kila kitabu.
Vitabu
vitano vya kwaza vya Biblia hujulikana
kama vitabu vya Musa. Pia huitwa Sheria au Torati. Vitabu hivi hufanya katiba
ya thiolojia kwaajili ya taifa la
Israeli na pia vina misingi ya kweli iliyodhihirishwa na Mungu ambapo juu yake ukristo husimama. Vitabu hivi
vitano vinatoa taarifa tangu mwanzo wa uumbaji hadi wakati wa matayarisho ya
kuingia nchi ya ahadi yaani Kaanani.
Pia
vitabu vitano vya kwanza vya Biblia hujulikana kama Pentatuki ambalo ni neno la kiyunani lililotokana na maneno mawili
ya kiyunani ambayo ni Penta maana yake tano na Teuchos maana yake kitabu.
Hapo
awali vitabu vyote hivi vitano vilikuwa kitabu kimoja tu, lakini viligawanywa
kuwa vitabu vitano li kurahishisha kuvitunza katika magombo matano.
Wayahudi walikitaja kitabu cha Pentatuki kuwa sheria
tu.(2Nya 17:9, Neh 8:1-3,18, Mt
5:17, Luk 24:44).
Kimsingi haiwezekani kuzifahamu vizuri sehemu zingine za
Biblia bila ya kuvifahamu vitabu hivi vitano vya kwanza.
Vitabu hivi vitano ni
muhimu sana kwa kwa sababu vinatusaidia
katika kuelewa:
Mungu mwenyewe
Mwanzo wa ulimwengu na mwanadamu.
Msingi wa mawazo ya kithiolojia kama vile
-Dhambi
-Wokovu
-Utakaso
-Imani. N.k.
Mwandishi wa Pentetuki. Katika mapokeo ya Kiebrania na ya
Kikristo tangu zamani Musa anatambuliwa kuwa ndiye mwandishi wa Pentatuki.(Neh
8:1, 13:1, Dan 9:11, Mk 12:26.
Pentatuki
yeenyewe haielezi kwamba Musa ndiye
mwandishi wake isipokuwa inaonesha kazi za uandishi ambayo Musa aliifanya.
Aliandika sheria ambayo Mungu aliwapa wana wa Israeli Kut 24:4, 34:27,
Kum 31:9,24, Kut 17:14, Hes 33:2. N.k.
Ufunguo
katika usomaji wa Agano la kale:
1. Kuchunguza yale yaliyotokea kwa watu
wa Munguwa kale.
(Taifa la Israeli na watu wa Agano la kale.)
Matukio yaliyoandikwa katika Agano la kale ni halisi
yalitukia kama Agano la kale linavyoeleza.
2. Kutazama unabii kuhusu Yesu Kristo. Bwana Yesu Kristo ameoneshwa
katika kila kitabu cha Agano la Kale. (Mt 5:17-18, Yn 5:39).
3. Kutazama utimizo binafsi.
Kuangalia kile Agano la Kale linachomaanisha kwetu sasa.
II. KITABU CHA MWANZO.
A.Utangulizi
Katika vitabu vitano vya Pentatuki kitabu cha
kwanza kinaitwa mwanzo. Kitabu hiki
kinaelezea kuhusu mianzo ya kila kitu isipokuwa Mungu ambaye hana mwanzo wala
mwisho.
Watafsiri
wa septuaginta ndio waliotoa jina hili
la “Mwanzo” (Genesis) kwa kitabu cha kwanza cha Biblia kwani Waebrania
wa kale walikiita kutokana na maneno
yake ya kwanza yaani “ Hapo Mwanzo”.
Jina
la kitabu hili lina asili katika Kiyunani na humaanisha mwanzo wa kila kitu.
B.Kuhusu mwandishi. Kulingana na mapokeo mwandishi wa kitabu hiki ni Musa. Musa
alikuwa mtaalamu wa kutunga mashairi na
Historia. Maisha yake yalikuwa na mahusiano mazuri na Mung.u.(Kum 34:10).
C.Muundo.
Kitabu hiki kina sura hamsini na
migawanyo mikuuu miwili
1. Mgwanyo wakwanza,
sura ya kwanza hadi ya kumi na moja (1-11).
2. Mgawanyo wa pili, sura ya kumi na mbili hadi sura ya
hamsini.(12-50).
Mpangilio
wa visa na matukio ni wa moja kwa moja kwa kiasi kikubwa.
D. Mtindo wa kiuandishi. Kitabu hiki kimetumia mtindo
wa monolojia kwa kiasi kikubwa na
daiyolojia kwa kiasi fulani. Majibizano
yanajitokeza wakati wahusika wanajibizana na kutenda katika kitabu.
Mwandishi
ametumia Lugha ya kawaida yenye uwezo wa
kueleweka kwa watu wote.Lugha ya kishairi imetumika katika uandishi wa nyimbo
na tenzi zinazojitokeza katika kitabu.Mfano sura ya 49.
E. Ujumbe wa kitabu ni Mwanzo wa kia kitu.
F. Mstari wa msingi: Mwanzo 3:15.
Sura
kumi na moja za kwanza za kitabu cha
Mwanzo ndio msingi wa Biblia nzima. Katika sura hizo kuna matukio yafuatayo:
1.
Uumbaji (sura ya 1 & 2).
2.
Anguko (sura ya 3).
3. ahadi ya kwanza ya mwokozi(3:15).
4.
Mauaji ya kwanza (4:1-15).
5.
Kuliitia jina la Bwana kwa mara ya kwanza- wana wa Sethi (4:25-26).
6.
Mwanzo wa familia ( 4:1-15).
7.
Mwanzo wa ustaarabu wa mwanadamu (4:16-
22).
8. Mtu wa kwanza Mwenye imani kuu-Nuhu (6:8-22)
9.
Gharika ya kwanza (sura ya 6-8).
10.
Upinde wa mvua Ahadi ya Mungu na ishara ya Agano. (9:8-17).
11.
Mwanzo wa mataifa. (sura ya 10).
12.
Kutokea kwa lugha mbalimbali. (11:1-9)
13.
Kutawanyika kwa wana wa Nuhu (11:8-32). Wana wa Nuhu walitawanyika na kwenda
sehemu zifuatazo:
1. Uzao wa Yafethi: Walielekea magharibi kuelekea
Uhispania (10:2-5).
2. Uzao wa Shemu:. Waliishi katika eneo la Kaskazini
mwa Ghuba ya Uajemi(10:21:31)
3. Uzao wa Hamu: Walielekea Kusini mpaka Afrika
(10:6-14).
G. Sehemu ya pili
Sehemu
ya Pili ya kitabu cha mwanzo ambayo inaanza na sura ya 12 hadi sura ya 50
inazungumzia mwito wa Mungu kwa Ibrahimu na kumfanya taifa kubwa. Mungu
alianzisha taifa kupitia Ibrahimu, Isaka na Yakobo. Yakobo alizaa watoto kumi
na mbili wa kiume ambao ndio waliofanya
makabila kumi na mbili ambayo ndiyo taifa la Israeli.
Katika
sehemu hii tunajifunza mambo mbalimbali namna Mungu alivyowaita watu na watu
walivyoitikia wito huo.
Matuikio
hayo ya kitabu cha Mwanzo ndiyo yanayojenga msingi wa mtu kumjua Mungu alivyo
na mpango wake mahususi wa kumkomboa mwanadamu kutoka dhambini.
F. Watu
mashuhuri.
1. Habili
2. Sethi
3. Henoko
4. Nuhu
5. Ibrahimu
6. Isaka
7. Melkizedeki
8. Nimrodi
9. Yusufu.N.k,
G. Mitajo ya Kristo.
1. Isaka.
2. Melkizedeki
3. Yusufu.
H. Baadhi ya mafundisho makuu ya
kitabu cha Mwanzo.
1. Mungu ndiye muumba mtawala na mwenye nguvu za kushikilia
dunia.
2. Mungu alimuumba binadamukwa mfano wake wa kiroho ili awe na ushirika nae.
3. Mungu alimuumba mwanadamu akiwa na utashi yaani uhuru wa kuchagua.
4. Mungu daima ni mwaminifu kwa ahadi zake.
5. Mungu ana mpango wenye makusudi ya ukombozi ambamo yumo
katika
hatua za kuutimiza.
6. Mungu hupenda wanawe watembee kwa imani.
7. Tabia ya Mungu haibadiliki.
8. Mungu huwaacha wanadamu kwa hiari yao wachague kumfuata
yeye.
9. Mapenzi ya Mungu ni kwamba
watu wake wawe na uvumilivu wakisubiri atimize ahadi zake kadri
apendavyo yeye na si wao.
10.
Kutaka kutimiza mpango wa Mungu
katka maisha yetu bila yeye Mungu kuhusika ni dalili ya kiburi na kukosa
uvumilivu.
11.
Daima Mungu huamua kumtumia mdogo
badala ya mkubwa na dhaifu badala ya mwenye
nguvu.
12.
Mungu hutazamia ibada toka kwa watu
wake.
13.
Sadaka hugusa moyo wa Mungu.
14.
Imani huonesha jinsi mtu anavyomjua
Mungu.
15.
Mungu huwatuza watu wanaomheshimu.
III.
KUTOKA.
A.Utangulizi
Kitabu
cha Kutoka ni kitabu cha pili katika
pentatuki.
Jina
la kitabu cha Kutok(Exodus)a lina asili ya kiyunani na maana yake halisi ni
kutoka au kuondoka au njia ya kuondoka au njia ya kutoka.
B. Mwandishi. Kulingana na mapokeo mwandishi wa
kitabu cha Kutoka ni Musa na inadhaniwa kuwa kitabu hiki kiliandikwa mwaka 1550
au 1500 K.K
C. Muundo. Kitabu kina sura arobaini na
kimegawanyika katika sehemu kuu tatu ambazo ni
Sehemu ya kwanza. Utumwa (Sura
1-11).
1. Waebrania wakiwa nchini Misri.
2. Taifa kuongezeka
3. Mwito wa Musa.
4. Mapigo kumi
5. Nguvu za Mungu.
Sehemu ya pili. Ukombozi toka Misri. (Sura
12- 18).
1. Malaika wa kifo
2. Pasaka
3. Kuondoka Misri
4. Kuvuka Bahari ya Shamu
5. Wingu na Nguzo ya moto.
6. Mana
Sehemu ya tatu. Ufunuo wa Mungu (Sura
20-40).
1. Agano la Israeli
2. Sheria ya Musa
3. Sabato
4. Amri kumi
5. Maskani Ndama wa dhahabu
6.
Utukufu wa Mungu.
D. Mtindo wa kiuandishi. Kitabu kimeandikwa kwa kutumia
mtindo wa monolojia (Masimulizi) na dayolojia kwa kiasi fulani. Pia kitabu
kimetumia mtindo wa kiushairi hasa katka nyimbo na Sara mfano Kut 15:1-21.
Lugha
iliyotumika ni rahisi na yenye kueleweka kwa wasomaji wote . Kitabu hakina
tamathali za semi zenye kiwango cha kumchanganya msomaji
E.Ujumbe wa kitabu . Mungu ni
Mkombozi. Musa aliandika
katika kitabu hiki cha Kutoka ukombozi
wa ajabu wa Mungu kwa watu wake, Israeli kutoka katika kifungo cha utumwa na
dhambi na ufunuo wake yeye mwenyewe na uadilifu wake kwao ili awaoneshe kwamba
Mungu ndiye Mwokozi na mkombozi.
Katikati ya mwazo na kutoka Familia ya Mungu ilikua kwa kasi na kuwawa ni taifa kubwa . Wana wa Israeli
waliingia Misri wakiwa watu 70 yaani mzee Yakobo, watoto wake, wake za watoto
wake na watoto wao, jumla yao wakiwa sabini.
Baada
ya miaka mianne (400) familia hii ya watu sabini ilikuwa na
kuongezeka kwa kasi sana na kufikia
karibu milioni tatu na kuwa taifa kubwa na hodari.
Tukio
muhimu sana katika Agano la kale limeorodheshwa katika sura ya kumi na mbili
mpaka kumi na nne. Sura hii inahusu ukombozi wa kila mwisraeli kupitia damu ya
mwanakondoo wa pasaka na nguvu ya Mungu walipovuka bahari ya shamu.
Tukio
la kutoka kwa wana wa Israeli Misri ni muhimu sana na linatazamwa kama kivuli
cha waamini wote kuokolewa kutoka katika
utumwa wa dhambi na nguvu ya dhambi.
Waisraeli
waliokolewa kwa damu ya mwanakondo wa pasaka sisi tunaokolewa kwa damu ya
mwanakondoo wa Mungu Yesu Kristo. Yn 1:29.
Katika kitabu hiki kuna taashira mbalimbali au
mitajo mbalimbali inayosimama badala ya kitu kingine.Baadhi ya taashira hizo
ni:
1. Musa anamwakilisha Bwana Yesu Kristo.
2. Farao anamwakilisha
shetani
3. Misri inawakilisha ulimwengu wa dhambi.
4. Wana wa Israeli watu walio dhambini wanaohitaji kuokolewa.
F. Mitajo ya Kristo.
1. Musa. Mkomobzi
2. Haruni- Kuhani mkuu
3. Mwanakondoo wa pasaka.
4. Damu ya mwanakondoo wa pasaka.
5. Mana
G. Matukio Makuu.
6. Mateso katika nchi ya ugeni
7. Mauaji ya Musa
8. Wito wa Musa
9. Mapigo kumi ya wamisri
10.
Kuondoka Misri
11.
Kuvuka bahari ya Shamu
12.
Muujiza wa Maana jangwani
13.
Kutolewa kwa sheria katika mlima
Sinai
14.
Ndama wa dhahabu.
15.
Maagizo ya ya ujenzi wa Hema ya kukutania.
16.
Agano la Mungu na Isareli kupitia
mtumishi wake Musa.
F. Watu
mashuhuri.
1. Farao
2. Musa
3. Haruni
4. Miriamu
5. Yethro
G.Mapigo Kumi Ya Wamisri.
1. Pigo laMaji kuwa damu.
2. Pigo la Vyura.
3. Pigo la Chawa
4. Pigo la Nzi
5. Pigo la majipu.
6. Pigo la Tauni
7. Pigo la Mua ya mawe
8. Pigo la Nzige
9. Pigo la Giza
10.
Pigo kuu lakifo cha mzaliwa wa
kwanza wa kila kitu katika jami ya wamisri..
Jambo
la msingi na kukumbuka hapa ni kwamba Mungu aliwalinda watu wake Israeli.
Mapigo yote haya yaliwapata wamisri lakini wana wa Israeli walikaa salama
katika Eneo la Gosheni walililopewa na
Farao kuwa makazi yao .Halikuwapata pigo lolote kwani Bwanaa alikuwa upande
wao.
H. Mafundisho makuu ya kitabu. Yafuatayo ni baadhi ya mafundisho
makuu yanayopatikana katika kitabu hiki cha Kutoka:
Mungu
pekee ndiye anaestahilikuabudiwa
1. Mungu ni mwaminifu kwa ahadi zake
2. Mungu anapomwita mtu kwaajili ya huduma humpa upako wa
kumwezesha kufanya huduma hiyo.
3. Hakuna sababbu zinazokubalika kukataa mwito wa Mungu.
4. Mungu huchukua jukumu la kuwaumba watu vile walivyo kwaajili
ya utukufu wake.
5. Ibada hukamilika kwa dhabihu.
6. Ibada hufanya kwa maelekezo ya Mungu mwenyewe.
7. Uwezo wa Mungu ni mkuu kabisa kuliko ule wa miungu.
8. Mungu huheshimu mgawanyo wa majukumu na utoaji wa mamlaka
kwa wale watu wawezao, wacha Mungu na waaminifu.
9. Mungu anahitaji watu wawe na masuhiano safi na yeye na wao
kwa wao
10.
Sheria za Mungu ni takatifu na zilitolewa ili zifuatwe.
11.
Mungu hupenda kukaa miongoni mwa
watu wake na kushirikiana nao.
IV. MAMBO YA WALAWI.
A. Utangulizi.
Jina
la kitabu hiki liatokana na neno la kilatini “Leviticus”. Lenye maana ya
walawi.Mambo ya kitabu hiki ni ya wakati wana wa Israeli wakiwa chini ya mlima
Sinai wakiwa safarini kueleka nchi ya ahadi.Kufuatana na ahadi yake Mungu kwa
Ibrahimu aliwatoa waisraeli kutoka utumwani Misri na kuwaweka katika njia kuelekea Kaanani. Baada
ya miezi mitatu walifika katika mlima Sinai au Horebu, mahali walipokaa karibu
mwaka mzima. Katika muda ule walijiandaa kwa maisha mapya yaliyokuwa
yanawakabili.Kut 19:1, Hes 10:11.
Kabla
ya kuelekea katika nchi ya ahadi Mungu aliwaelekeza Waisraeli kwa kirefu sana Jinsi walivyotakiwa kumwabudu yeye na kufuata
utaratibu wa matoleo yaliyo ambatana na dhabihu za wanyama kwenye maskani ya
ibada.
Mungu
alitaka watu wake wawe watakatifu kama yeye alivyo mtakatifu. Law 15:13,
!8:1-5.
Katika
sura ya kwanza hadi ya tano Mungu alitoa aina tano za matoleo. Aina tatu
za kwanza zilikuwa za hiari na ziliwekwa
ili kuhakikisha kujitoa binafsi na kujiweka mikononi mwa Mungu.
Sadaka
za aina mbili za mwisho zilikuwa za dhambi, hatia na msamaha wa dhambi. Hizi
zilikuwa ni sadaka za lazima na ziliitwa sadaka za dhambi na hatia. Sadaka za aina hii zilihusika na
kuleta msamaha wa dhambi, mtu alizotenda.
Katika
sura ya kumi vifo vya wana wawili wa Haruni Nadabu na Abihu vilionesha jinsi
Mungu asivyo na mchezo kuhusu mtu kuwa mtakatifu.
B. Kuhusu mwandishi wa kitabu. Kwa mujibu wa mapokeo mwandishi wa
Kitabu cha Mambo ya walawi ni Musa.Inadhaniwa kuwa imeandikwa katikati ya miaka
ya 1550 na 1530. K.K
C. Muundo wa kitabu. Kitabu cha Mambo ya Walawi kina sura
ishirini na saba (27) na kimegawanyika katika sehemu kuu mbili ambazo ni.
1. Sehmu ya kwanza.
Dhabihu(sura 1-10).
·
Kumwabudu Mungu.
·
Matoleo matano ya dhabihu.
·
Dhabihu za wanyama
·
Ukuhani wa Haruni
2. Sehemu ya pili:Utakaso
(sura 11-27)
Kutembea na Mungu.
·
Sheria za usafi na unajisi.
·
Siku ya upatanisho.
·
Dhabihu za damu
·
Maisha ya utakatifu
·
Sikukuu saba za Israeli.
D.Mtinbdo wa kiuandishi.Mwandishi ametumia mtindo wa monolojia tangu mwanzo hadi
mwisho wa kitabu.
Lugha iliyotumika ni ya kawaida yenye kueleweka karibu na wasomaji wote wa kawaida
.
E.Msitari wa msingi
ni Law 17:11.
D. Ujumbe wa kitabu: ni Utakatifu.
E. Ufafanuzi wa sadaka mbalimbali.
1. Sadaka za kuteketezwa
Sadaka hii ilikuwa ni kwa kila mtu
kwani ilikuwa ni kwaajili ya kufunika dhambi. ya mtu mmoja mmoja.
Alitolewa mnyama asiye na kasoro
yoyote.(mfano kondoo, ng’ombe au njiwa kulingana na uwezo wa mtu).
2. Sadaka ya chakula.
Walitoa unga au nafaka.
Sadaka hii iliwakilisha shukrani kwa
Mungu na kujiweka wakfu kwake.
3.Sadaka ya amani.
Hii ilikuwa ni sadaka ya hiari
iliyokuwa inaonesha upendo wao kwa Mungu.
Mnyama asiye na kasoro alitumika
katika ibada hii.
Sehemu chache kadhaa za nyanma
mtoaji alichukua ili kufurahia cha kula chake
na marafiki zake kama ishara ya ushirika na walipaswakula mbele za Bwana.
4. Sadaka ya dhambi.
Hii ilihusika na utakaso wa eneo
fulani lililohusika. Mtoaji alihusika kama vile kuitakasa hema ya kukutania na
madhabahu yake.(Law 9:8-11).
Ilikuwa sehemu ya malipizi iliyokuwa ikifanywa
mara moja kila mwaka.(16:11-14).
Sadaka ya hatia.
Ilihusika
kuleta utakaso kwa mtu binafsi kama amechukua kitu ambcho kilikuwa ni mali ya
Mungu, au mali ya mwingine. Mfano fungu la kumi au kitu cha ndugu yake. Sheria
iliagiza mtu alete kondoo dume asiye na kasoro yoyote.
Jambo
la kukumbuka na kuzingatia hapa ni kwamba sadaka zote hapo juu zilimwakilisha
Yesu na Huduma yake kama Kuhani mkuu wetu.
Sadaka
hizo zinaelezea pia utakatifu wa Mungu wetu na kutudai kuwa na mwenendo wa
kiuadilifu.(Ebr 6)
F. Watu mashuhuri.
1. Musa
2. Haruni(Kuhani mkuu)
3. Makuhani
4.
Walawi.
G. Mafundisho makuu.
1. Mungu ni mtkatifu hivyo anadai watu wake kuwa watakatifu
kama yeye.
2. Utakatifu huhusisha usafi, kujitenga na kuwa tofauti kabisa.
3. Msamaha wa dhambi hupatikana kwa njia ya dhabihu ya kafara
mbadala.
4. Dhaibu hutolewa kwa kadri ya maelekezo ya Mungu mwenyewe.
5. Utakatifu ni mwenendo wa maisha ya kila siku.
H. Mitajo ya Kristo.
Katika
kitabu hiki cha kutoka sadaka zote zinazotajwa ni kiwakilishi cha Yesu Kristo.
N.k
Tunaweza
kuhitimisha kwa kusema kwamba kitabu cha Mambo ya walawi ni katiba ya ibada ya
Wana wa Israeli. Mungu aliwapa mwongozo wa namna wanavyopaswa kuishi katika
nchi ya ahadi alikokuwa anawapeleka. Aliwapa sheria, kanuni na taratibu. Jumla
ya sheria zote zilikuwa 613 ambazo Mungu aliwapa wana wa Isreli. Zikiwa
zimegawanyika katika makundi kadhaa. Mfano sheria za kiraia, sheria za kidini
n.k. sheria zote hizo zinapatikana katika pentatuki yote.
V.
HESABU.
A. Utangulizi
Kitabu
hiki cha Hesabu ni kitabu cha nne katika pentatuki. Jina la kitabu hiki
linatokana na sensa ambayo Musa aliifanya kabla ya kuondoka katika mlima Sinai.
Biblia ya kiebrania inatumia jina la jangwani
na kwa kweli jina hili lina sadifu yale yaliyomo ndani ya kitabu kwa sababu
kitabu hiki kinaelezea habari ya safari ya waisraeli toka mlima Sinai hadi
mpakani mwa nchi ya Kaanani. Na sehemu kubwa ya safari hiyo ilikuwa ni
jangwani.
B. Kuhusu mwandishi wa kitabu. Kwa mujibu wa mapokeo kitabu hiki
kiliandikwa na Musa.Tarehe yake ya kuandikwa
haitofautiani na ile ya Warawi na kutoka.
C. Muundo wa kitabu. Kitabu hiki kina sura therathini na
sita(36) na kinagawanyika katika sehemu kuu tatu ambazo ni:
Sehemu ya kwanza.Maagizo(sura 1-10)
Sehemu ya pili. Kujaribiwa (sura 11-21)
Sehemu ya tatu.Maagizo.(sura 22-36)
D. Mtindo wa kiuandishi. Kitabu hiki kimetumia mitndo wa
Monolojia kwa kiasi kikubwa na daiolojia kwa kiasi kidogo. Pia kimetumia lugha
ya kishairi hususani katika sura ya 21 hadi 24.
Lugha
iliyotumika ni nyepesi yenye kueleweka karibuni na wasomaji wote wa kawaida.
E. Ujumbe wa kitabu. Kutangatanga jangwani.
Mungu
hutaka watu wake watembee kwa imani na wanaposhinwa kufanya hivyo Hukosa Baraka muhimu za Mungu na kusababisha
Mungu awaadhibu.
F.
Mstari wa msingi Hes 14:20-24.
G. Matukio muhimu.
1. Safari ya wana wa Israeli toka Sinai hadi kadeshi miaka
miwili.
2. Kuzunguka Kadeshi Barnea
miaka therathini na nane.
3. Wapelelezi kumi na wawili kupeleleza nchi ya ahadi.
4. Kuadhimishwa kwa pasaka ya kwanza.
5. Nyoka wa moto na nyoka wa shaba.
6. Sensa ya wana wa Israeli.
7. Kifo cha Haruni.
8. Kifo cha Koran na wenzake.
H.
Watu mashuhuri.
1. Musa
2. Haruni.
3. Miriamu
4. Yoshua
5. Karebu
6. Kora
7. Finehasi
8. Eleazari
9. Baalamu.
I. Baadhi ya
mafundisho makuu.
1. Mungu anatarajia moyo wa utIi na shukrani toka kwa watu
wake.
2. Mungu anahitaji watu wake wawe wavumilivu.
3. Mungu anataka watu wake waishi kwa imani
4. Mungu anataka watu wake waheshimu mamlaka aliyoiweka.
5. Dhambi huleta madhara katika roho na katika mwili.
6. Kunung’unika ni hatari sana.
7. Kutokuwa na imani ni dhambi.
8. Tunaposhindwa kumwamini Mungu hupelekea kukosa Baraka zake.
9. Mgwanyo wa majukumu ni muhimu sana ili kuweza kuleta ufanisi
katika uongozi.
10.
Mungu ni mwaminifu kwa ahadi zake
zote yaani katika kubariki na katika kuadhibu.
J. Mitajo ya Kristo.
1. Nyoka wa shaba.
2. Mwamba uliotoa maji.
3. Mana.
4. Miji ya makimbilio
5. Nguzo ya wingu na ya moto.
Jambo
la kukumbuka hapa ni kwamba kitabu hik cha Hesabu kinaelezea safari ya wana wa
Israeli toka mlima Sinai paka mpakani mwa nchi ya Kaanani. Ni kitabu cha
safari. Kinaeleza changamoto mbalimbali walizokutana nazo wana wa Israeli
katika safari yao na namna walivyoitikia changamoto hizo na matokeo yake.
Kitabu
hiki kinatoa picha ya safari yetu ya kwenda Mbinguni kwamba kuna changamoto
mbalimbali ambazo tutakutana nazo. Namna tunavyoitikia changamoto hizo
itaamua na kuathili safari yetu. Hivyo
ni lazima kuwa wavumilivu na wanyenyekevu. Kwa sababu Mungu ni Mwaminifu kwa
ahadi zake atatimiza kila kitu alichokisema kwa wakati wake. Tusiwe wepesi
kukata tamaa, kulalamika na kunung’unika kwani hii huonesha kukosa imani na
kusababisha tushindwe kupata baraka
alizotuandalia Mungu wetu.Tutembe kwa imani na kwa ushujaa mkuu.
V.KUMBUKUMBU
LA TORATI.
A. utangulizi
Jina la kitabu hiki linatokana na
neno la kiyunani “Deuteronomium”
lenye maana ya sheria ya mara ya pili. Jina hili lilitolewa na watafsiri 70
waliotafsiri Biblia kwa mara ya kwanza katika lugha ya Kiyunani. Jina hilo linatokana n muungano wa
maneno mawili ambayo ni deuteros
likimaanisha pili na nomos likimaanisha sheria.
Katika
kitabu hiki Musa anakifundisha kizazi kipya hatima ya kumiliki nchi ya ahadi na
njia mpya ya kuishi.
Kitabu
hiki kiliandikwa katika uwanda wa Moabu, wana wa Israeli walipokuwa karibu
kuvuka mto Yordani na kuingia kuimiliki
nchi ya ahadi.
Mua
aliwaonya kuhusu hatari ya kurudia makosa kama walivyofanya baba zao hapo
awali.
Kwa
hiyo tene na tena Musa alisema “
Kumbuka” kuwu waangalifu, msisahau, sikilizeni kwa umakini. Msirudie makosa tena kama walivyotenda baba zenu.1Kor
10:1-11.
Taifa
hili lilikuwa limefika mahali palepale walipokuwa wamefika miaka 38 iliyopita.
Wakati huu sasa wanapaswa kumtii Mungu na kuwa waaminifu kwake ili waingie
katika nchi ya ahadi.
Mungu
alikuwa anataka kuwaingiza wana wa Israeli katika nchi ya ahadi, wao
walichokuwa wanapaswa ni kuwa waaminifu na watiifu kwake.
Katika
kitabu hiki Musa anarudia kufundisha kwa
upya sheria ya Mungu kwa kuwa kizazi hiki si kile cha wakongwe kilichotoka
Misri bali ni watoto wao ambao walipaswa kukumbushwa yale ambayo Mungu alisema na baba zao. Ndiyo
maana inaitwa sheria ya mara ya pili.
B.
Kuhusu mwandishi.Kulingana
na mapokeo mwandishi wa kitabu hiki ni Musa. Inadhainwa kuwa sura ya mwisho ya
kitabu hiki iliandikwa na Yoshua.
C.Muundo wa kitabu. Kitabu hiki kina sura therathini
na nne(34) na chaweza kugawanywa katika sehemu tatu ambazo ni kama hotuba, Musa
akihutubia kizazi kipya. Sehmu hizo ni :
Sehmu ya kwanza.
Kutazama nyuma.(Historia ya Israeli) sura ya kwanza mpkaa ya tatu.(1-3)
Sehemu ya pili. Kutazama ndani. (sura ya nne hadi sura ya ishirini na sita ,4-26). Kulitambua Agano la Mungu wao. Wao ni
taifa teule kwa hiyo wanapaswa kutii
sheria ya Mungu wao.
Sehemu ya tatu . Kutazama mbele.(Maandalizi ya
safari) sura ya ishirini na saba hadi
therathini na nne. (27-34). Maagizo ya mambo ambayo walipaswa kufanya baada ya
kuingia katika nchi ya ahadi.
D.Lengo la Mungu.
Alitutoa
nje ili atuingize ndani
Wokovu
si mwisho bali ni mwanzo wa maisha mapya.
E. Hatari ya mafanikio.
Musa
aliwaonya kuhusu mafanikio aliwaambia kwamba waangalie sana kwa sababu
mafanikio yaweza:
1. Kuwafanya wamsahau Mungu wao.
2. Kuwapa majivuno kwamba ni kwa nguvu zao wenyewe
wamefanikiwa.
F. Laana na Baraka.
Musa
aliwaeleza na kuwafundisha umuhimu wa kulitunza Agano la Mungu na Baraka zilizoambatana na laana
iliyoambatana kutokana na kulivunja Agano la Mungu.
1. Tabia ambazo hazipendezwi na Mungu Kum 27:14-26.
2. Baraka kwa utii Kum
28.1-14.
3. Laana kwa kutotii a uasi Kum 28:15-48.
G.Agano la nchi ya ahadi. Kum 29:10-14.
Ahadi ya kutunza Agano ni kubaki
katika nchi ya ahadi na alama ya agano itakuwa ni kuwahi au kuchelewa kwa
mvua Kum 11:13-14.
H.Maagizo kwa Yoshua. Kum 31:6-8.
I. Kubarikiwa kwa makabira kumi na
mbili ya wana wa Israeli (Sura 32-33).
J.Kifo cha Musa na Yoshua kuchukua
uongozi. Kum 34:5-9.
K. Baadhi ya mafundisho makuu ya
kitabu.
1. Mungu hutaka utii kamili.
2. Kila itikio la mwanadamu
ju ya agano la Mungu lina matokeo yake
3. Mungu hututaka sisi kuwafundisha watu wengine Neno lake
kwa usahihi.
4. Ni raishi kumsahau Mungu wakati wa Mafanikio.
5. Mungu anaheshimu uchaguzi wa mtu.
6. Amri za Mungu ni kamilifu kabisa.
L.Watu mashuhuri.
1. Musa
2. Yoshua.
3. Makuhani.
M. Mitajo ya Kristo.
· Musa.
· Yoshua.
N. Matukio
muhimu.
Matukio muhimu katika kitabu hiki ni kurudiwa kwa mafunzo ya sheria kwa kizazi
kipya cha wana wa Israeli na kifo cha Musa mtumishi wa Bwana.
Zoezi.
Katika makundi ya watu watano watano
jadili maswali yafuatayo.
1. Taja majina ya watoto kumi na mbili wa Yakobo wapange
kulinana na mama zao.
2.Chora mti wa familia tangu Adam hadi makabila kumi na
mbili ya Israeli.
3. Chora mti wa ukoo/familia
ukionesha orodha ya vizazi tang Ibrahimu hadi taifa la Israeli.
4. Changanua family ya
Yakobo iliyoingia Misri kwa kutaja uzao wa kila mtoto.
5. Jadili mwanzo wa ustaarabu duniani na athali zake.
6. Toa sababu za Farao kuanza kuwatesa wana wa Israeli.
7. Jadili sababu za Mungu kuufanya moyo wa Farao kuwa mgumu.
8. Jadili athali za kutii nusunusu mwito wa Mungu.
9.Jadili umuhimu wa kujifunza Pitio la Agano la kale.
10. Jadili mapigo kumi Mungu aliyowapiga wamisri.
11. Vitabu vitano vya
Musa asili yake ni kitabu kimoja
kilichoitwa Pentatuki. Jadili kauli hii.
12.Jadili mambo ambayo wana wa Israeli waliagizwa kuyafanya
mara tu baada ya kuingia nchi ya ahadi .
13. Changanua vipimo na vitu mbalimbali vilivyohitajika
katika ujenzi wa hema ya kukutania (maskani)kule jangwani.
14. Eleza sababu za msingi za kugawanya kitabu kimoja na
kutokea kwa vitabu vitano vya Musa badala yakuwa kitabu kimoja.
No comments:
Post a Comment